غار اسپهبد خورشید با قطر دهانه‌ای در حدود 90 متر، بزرگ‌ترین طاق طبیعی در دنیا است. در داخل غار اسپهبد قلعه، برج، آتشکده، آب‌انبار، حمام و تنور وجود دارد که به سبکی بسیار زیبا و با سنگ و ساروج ساخته شده‌اند و قدمت آن‌ها به دوره ساسانیان برمی‌گردد. از نکات حیرت‌انگیز غار ورودی آب به داخل غار است که از بالادست روستای کمر پشت مسیر سنگی را به‌صورت جوی آب در آورده‌ بودند و آب را از داخل سنگ‌ها، پس از طی مسافت زیاد به داخل غار هدایت می‌کردند. اسپهبد خورشید به شماره 8739 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و یکی از بی‌نظیرترین و منحصربه‌فردترین استحکامات نظامی کشور محسوب می‌شود.

 قدمت غار اسپهبد خورشید به دوره‌ی ساسانیان باز می‌گردد و با داستان‌ها و افسانه‌هایی از این دوران پیوند خورده است. اسپهبد خورشید در حقیقت نام نوه‌ی فردی به نام اسپهبد فرخان بزرگ، یکی از اعضای خاندان گاوبارگان است که زمانی بر دیلمان و طبرستان حکومت می‌کرد. طبق روایت‌های تاریخی برجای مانده،‌ در زمان حکومت اسپهبد خورشید بر این منطقه، اعراب به قصد کشورگشایی از طبرستان به سمت خراسان حرکت می‌کنند. به‌همین دلیل اسپهبد خورشید همسر و فرزندانش را در محل غار اسپهبد خورشید سوادکوه کنونی اسکان داده و با یک لشگر نظامی بزرگ برای جنگ با اعراب به سمت گیلان حرکت می‌کند. در زمان غیبت اسپهبد خورشید و درگیری جنگ با اعراب، گروهی از اعراب نزدیک به سه ماه این غار را محاصره می‌کنند و پس از آن‌که راه نفوذی به درون آن نمی‌یابند،‌ سگی را می‌کشند و آن را در مسیر نهری که در ورودی غار قرار داشت رها می‌کنند. با این کار همه‌ی افرادی که درون غار ساکن بودند، از جمله همسر و فرزندان اسپهبد خورشید، به بیماری وبا مبتلا می‌شوند و از بین می‌روند.

غار اسپهبد خورشید در فصل بهار و تابستان خنک است. طبیعی است که دمای بخش داخلی غار، از فضای بیرون مطبوع‌تر باشد. بهار و تابستان بهترین زمان برای بازدید از غار اسپهبد خورشید است، چون در این دو فصل احتمال بارندگی کمتر و شرایط برای  بازدید مساعدتر است. به دلیل مسیر پیمایش سخت، توصیه نمی‌کنیم که در فصل پاییز و زمستان به این غار بروید. اگر به دنبال هیجان هستید، می‌توانید مسیر مستقیم از دره‌ی پایین غار را انتخاب کنید که برای افراد حرفه‌ای و با تجربه در کوهنوردی و صخره‌نوردی مناسب است و نیاز به تجهیزات کامل دارد. اما اگر ترجیح می‌دهید سفری آرام‌تر داشته باشید، مسیر شرقی را انتخاب کنید که ورودی‌اش در نزدیکی میدان تیر پایین غار قرار دارد و با طی کردن این مسیر پیاده‌روی در دل طبیعت، به پایین غار خواهید رسید.