محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون (که با نام محوطه بیستون در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است) یک سایت تاریخی و باستان‌شناسی مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی پیش از اسلام، پس از اسلام و همچنین دوره پیشاتاریخی است و تعداد زیادی آثار تاریخی نظیر مجسمه هرکول، پل بیستون، کاروانسرای شاه ‌عباسی، نقش‌برجسته مهرداد دوم، فرهاد تراش و غیره را در خود جای داده است و از همین رو از مناطق مهم باستان‌شناسی در ایران به حساب می‌آید.  محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون در دامنه کوه بیستون در شهر بیستون و در کنار راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان جای گرفته‌است. این مجموعه تاریخی و فرهنگی در تاریخ 7 مهر 1381 با شمارهٔ ثبت 6463 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.تاکنون 28 اثر از آثار تاریخی کوه بیستون در فهرست آثار ملی ایران و 13 اثر همراه سنگ‌نبشته بیستون در 8 ژوئیه 2005 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌اند.

کوه بیستون در کنارهٔ یک راه باستانی پر رفت‌وآمد قرار داشته و این راه، مسیر محل عبور کاروان‌ها همچنین نظامیان از شهرهای بابل و بغداد به سوی کوه‌های زاگرس و اکباتان بوده‌است. این خود از مهم‌ترین عوامل گیرایی این منطقه برای نمایاندن قدرت پادشاهان ایران بوده‌است. بیستون از واژه «بغستان» می‌آید که به معنی جایگاه خدایان است و احتمال می‌رود که نام باستانی آن «باگاستانا» بوده ‌است. بیستون در گذر زمان به «بَهیستان» و بعدها «بَهیستون» تغییر یافت؛ تا اینکه پس از اسلام «بهستون» به‌معنای ستون نیکو یا ستون بهتر نامیده شد. امروزه نیز بیستون خوانده می‌شود؛ هرچند خواندن آن به‌شکل «بی‌ستون» به‌معنای بدون ستون، اشتباه است و هیچ اعتباری ندارد.

مجموعه بیستون با وسعت 1,650 هكتار از نظر تاریخی، طبیعی و زیست محیطی دارای تنوع و ارزش زیادی است؛ اما آنچه باعث شهرت جهانی بیستون شده، كتیبه داریوش کبیر متعلق به 520 سال پیش از میلاد است. این مجموعه تاکنون 28 اثر ثبت‌شده در آثار ملی و جهانی را در خود جای داده است که از آن جمله می‌توان به غار شكارچيان، غار مَر دودر، سراب بيستون، غار مر تاريک، نيايشگاه مادی، سنگ بلاش، نقش‌برجسته مهرداد اشکانی، نقش‌برجسته گودرز، فرهاد تراش، کاروانسرای ايلخانی، پل بيستون و... اشاره کرد. این آثار بی‌بدیل و ارزشمند از اسناد مهم تاریخ ایران به شمار می‌روند. ورود وسایل نقلیه به محوطه بیستون ممنوع است و امکان برپایی چادر مسافرتی، روشن کردن آتش و غیره در داخل آن وجود ندارد. ورزش‌هایی مثل صخره‌نوردی، پرش با چتر و... در کوه بیستون نیازمند کسب مجوز از پایگاه میراث جهانی بیستون است. همان طور که ذکر شد، کاروانسرای شاه عباسی بیستون به هتل تغییر کاربری داده است و از همین رو نمی‌توان از آن بازدید کرد. در مجموعه تاریخی بیستون امکاناتی نظیر پارکینگ، سرویس بهداشتی، نمازخانه، غرفه صنایع دستی کرمانشاه و خرید سوغات، رستوران و شربت‌خانه برای گردشگران وجود دارد.