سد آزاد یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های آبی استان کردستان است که بر روی رودخانه آزاد، در غرب سنندج و مسیر جاده مریوان ساخته شده است. این سد سنگریزه‌ای با هسته رسی، با ارتفاع 125 متر و طول تاج 595 متر، ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از 300 میلیون مترمکعب آب را دارد. هدف اصلی از احداث این سازه عظیم، تأمین آب شرب برای شهرهای مهمی مانند سنندج، قروه و دهگلان، همچنین توسعه بخش کشاورزی در دشت‌های حاصلخیز اطراف بوده است. سامانه انتقال آب این سد با بیش از 88 کیلومتر خط انتقال، نقش کلیدی در آبرسانی و توسعه زیرساخت‌های آبی منطقه ایفا می‌کند.

در کنار کاربردهای اقتصادی و عمرانی، سد آزاد در حوزه تولید انرژی نیز جایگاه مهمی دارد. یک نیروگاه برق‌آبی با ظرفیت 10 مگاوات در مجاورت این سد فعالیت می‌کند و برنامه‌هایی برای احداث یک نیروگاه تلمبه‌ذخیره‌ای با توان تولید 500 مگاوات برق نیز در دست اجراست. این اقدامات می‌تواند نقش مهمی در تأمین پایدار انرژی برای استان ایفا کرده و وابستگی به منابع سوخت فسیلی را کاهش دهد. همچنین با بهره‌برداری کامل از سامانه‌های انتقال و تولید برق، ظرفیت‌های اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی منطقه نیز افزایش خواهد یافت.

از نظر گردشگری، سد آزاد به دلیل مناظر طبیعی کم‌نظیر اطرافش، به یکی از جاذبه‌های پرطرفدار استان تبدیل شده است. چشم‌اندازهای کوهستانی، دره‌های سرسبز، هوای پاک و آرامش محیطی، این منطقه را به مکانی دلپذیر برای طبیعت‌گردی، عکاسی و استراحت تبدیل کرده است. مسیر دسترسی آسان از جاده سنندج به مریوان، امکان بازدید روزانه را برای مسافران و گردشگران فراهم می‌کند. بازدید از این سد فرصتی برای تلفیق لذت از طبیعت و آشنایی با توانمندی‌های مهندسی کشور در زمینه مدیریت منابع آب است.