شهر باستانی استخر ـ که در منابع کهن با نام‌های اِستَخر، اِصطَخر و حتی تخت طاووس شناخته می‌شود ـ در استان فارس و شهرستان مرودشت، در نزدیکی بخش سیدان و حدود پنج کیلومتری شمال تخت‌جمشید و جنوب‌غربی نقش‌رستم واقع شده است. این شهر یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران به‌شمار می‌رود و در دشت مرودشت، کنار رودخانه سیوند و دره‌ای میان ارتفاعات شکل گرفته؛ موقعیتی که از دوره‌های پیش از میلاد به آن اهمیت سوق‌الجیشی و طبیعی ویژه‌ای بخشیده است.

استخر از سده سوم پیش از میلاد تا اوایل سده سوم میلادی، به‌عنوان پایتخت فرتکه‌ها و شاهان پارس شکوفا شد و در دوره شاهنشاهی ساسانی (224 تا 651 میلادی) به اوج رونق خود رسید؛ چنان‌که زادگاه خاندان ساسان بود و در سال‌های نخست قدرت‌گیری ساسانیان، برای مدتی کوتاه نخستین پایتخت و سپس مرکز مذهبی و اداری استان پارس محسوب می‌شد. این شهر هنگام یورش اعراب به ایران، به‌دلیل مقاومت شدید و جان‌باختن شمار زیادی از ساکنان خود، در منابع تاریخی جایگاهی ویژه دارد و پس از آن نیز تا مدتی سنگر آیین زرتشت باقی ماند؛ اما با شکل‌گیری شهر شیراز در نزدیکی آن، رفته‌رفته رو به افول رفت و در روزگار آل‌بویه به‌طور کامل متروک شد. بخش قابل توجهی از این محوطه 60 هکتاری هنوز کاوش‌نشده باقی مانده و تنها کاوش‌های محدود نیمه نخست سده بیستم، به‌ویژه پژوهش‌های ارنست هرتسفلد و گروه دانشگاه شیکاگو، بخش‌هایی از عظمت این شهر کهن را آشکار کرده است.

بقایای استخر شامل ویرانه‌های دروازه‌های بزرگ سنگی، ستون‌ها و دیواره‌های معماری، سازه‌های اسلامی و ساسانی، و شواهدی از زندگی شهری گسترده در گذشته است که تصویری از عظمت آن در دوران باستان به‌دست می‌دهد. برای بازدید از شهر استخر باید از شهر شیراز یا مرودشت حرکت کنید؛ این محوطه باستانی در مسیر جاده اصلی به تخت‌جمشید قرار دارد و با خودرو شخصی یا تورهای گردشگری تاریخی قابل دسترسی است. بهترین زمان بازدید اوایل بهار و پاییز است که هوا ملایم‌تر بوده و نور طبیعی برای مشاهده جزئیات آثار مناسب‌تر است. هنگام بازدید لازم است اصول گردشگری مسئولانه رعایت شود، از جمله فاصله‌گرفتن از بقایای حساس، خودداری از لمس مستقیم آثار سنگی، و عدم گذاشتن زباله تا این میراث باارزش برای نسل‌های بعدی محفوظ بماند.