یخچال میرفتاح یکی از آثار تاریخی برجسته و منحصر به فرد شهرستان ملایر در استان همدان است که مربوط به دوران قاجار می‌شود و به‌عنوان یکی از نمادهای معماری سنتی یخ‌خانه‌های ایرانی شناخته می‌شود. این یخچال سنتی در بلوار 15 خرداد ملایر واقع است و به دلیل نام سازنده‌اش یعنی میرفتاح، به این نام مشهور شده است. ساختار بنای یخچال از آجر و خشت مقاوم ساخته شده و نمای خارجی آن با خاک رس سفید رنگ پوشانده شده بود تا کمتر گرما جذب کند و سرمای درونی را حفظ نماید. این اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و از جاذبه‌های تاریخی کمتر شناخته‌شده استان به‌شمار می‌آید.

ساختار یخچال میرفتاح با مصالح آجری و طراحی گنبدی‌شکل ساخته شده بود. ارتفاع بنا از کف تا رأس گنبد حدود 12 متر و از سطح تا محل ذخیره یخ 4 متر بود. یخچال میرفتاح دارای دو ورودی مجزا بود؛ یکی به شکل دهلیز برای ریختن و تخلیه یخ و دیگری برای ورود و خروج افراد بازدیدکننده یا عاملان پرکردن یخدان. این ورودی‌ها از طریق پلکان به بخش انتهایی یخدان و محل برداشت یخ منتهی می‌شدند که نشان‌دهنده سازوکار فنی پیچیده استفاده از سرما در گذشته است. ضخامت قابل توجه دیوارهای گنبدی این بنا در بخش‌های مختلف باعث شده بود تا یخ و آب سرد درون سازه با سرعت بسیار کم ذوب شوند. اما این بنای ارزشمند در 12 فروردین 1398 بر اثر بارش‌های شدید و نفوذ آب به دیواره‌های خشتی دچار ریزش شد و بخش فوقانی آن کاملاً تخریب گردید. سازمان میراث فرهنگی استان همدان پس از این حادثه، عملیات مستندسازی و بازسازی بنا را در دستور کار قرار داد. در نهایت، در ابتدای سال 1403 بازسازی یخچال به پایان رسید؛ هرچند معماری جدید آن با طرح اصلی متفاوت است و گنبد بازسازی‌شده بیشتر شبیه به گنبد مساجد طراحی شده است.

برای دسترسی به یخچال میرفتاح کافی است از شهر ملایر وارد بلوار 15 خرداد شوید و از تابلوهای راهنمای محلی پیروی کنید تا به این اثر سنتی برسید. بهترین زمان بازدید از این بنای تاریخی فصل بهار و تابستان است، زمانی که هوای بیرون گرم‌تر است و می‌توانید از معماری سرمایشی سنتی آن بهتر درک کنید. هنگام بازدید رعایت اصول حفاظت آثار تاریخی و طبیعت‌گردی مسئولانه مانند عدم لمس بی‌رویه سازه و عدم رهاسازی زباله اهمیت دارد تا این یادگار تاریخی برای نسل‌های آینده حفظ شود.